کتاب صوتی بیست و سه سال اثر علی دشتی

بیست و سه سال (منظور از بیست و سه سال دورهٔ پیغمبری محمد بن عبدالله است)، کتابی دربارهٔ زندگی محمد پیامبر اسلام نوشتهٔ علی دشتی، نویسنده و پژوهشگر ایرانی است. این کتاب در سال ۱۹۷۳ میلادی نوشته شده‌است اما به دلایلی بدون ذکر نام نویسنده در سال ۱۹۷۴ در بیروت انتشار یافته‌است.

علی دشتی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، در حالی که در میانهٔ دههٔ هشتاد زندگی‌اش بود، دستگیر، زندانی و در دادگاه انقلاب به اتهام نوشتن کتاب بیست و سه سال و نقد اسلام، به اعدام محکوم شد. این کتاب از کتاب‌های ممنوعه در ایران به‌شمار می‌آید.

انتشار

بخش اول از کتاب بیست و سه سال ابتدا در شماره ۴۷ مجله کاوه چاپ مونیخ در نوروز ۱۳۵۲ به چاپ رسید. نام نویسنده به درخواست او بر این مطلب نیامده بود، اما جواد وهاب‌زاده در آن مطلب در معرفی این کتاب شواهد و قراینی ذکر کرد که شناسایی نویسنده آن یعنی علی دشتی را برای خوانندگان ممکن می‌کرد. بخش‌های کتاب تا شماره ۵۸ (خرداد ۱۳۵۴) در این مجله ادامه داشت و پس از این کتاب به‌طور مستقل در لبنان منتشر شد. اف.ار.سی. بگلی کتاب را به انگلیسی ترجمه کرد.هوشنگ معین زاده نوشته‌است که مطالب کتاب در جلساتی در خانهٔ علی دشتی به بحث گذاشته می‌شد. دشتی برای چاپ کتاب از علینقی منزوی نویسنده، اسلام‌شناس و ادیبی که به دلایل سیاسی از ایران به بیروت لبنان گریخته بود درخواست کمک کرد. این کتاب با وجود تلاش هر دو حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی ایران برای منع چاپ آن، به تیراژ گسترده تکثیر شد و مهم‌ترین عامل دردسرهایی بود که دشتی در دههٔ آخر عمرش به آنها گرفتار شد. به نوشته مسعود بهنود علی دشتیِ هشتاد و چند ساله، با یک حکم اعدام از سوی دادگاه انقلاب اسلامی به اتهام نوشتن کتاب ۲۳ سال، در زندان بود.پس از انقلاب اسلامی افرادی از جمله منزوی زندانی شدند که یکی از اتهام‌های آنان نوشتن این کتاب بود.

محتویات

کتاب بیست و سه سال، برداشتی عقلی (غیر مقدس) از نبوت ارائه می‌دهد. به نوشته دشتی در کتاب بیست و سه سال، تجربه نبوت محمد، وجدان خود او یا ضمیر درونی‌اش بود که با او سخن می‌گفت؛ چیزی فراطبیعی در زندگی محمد، رخ نداد، هرچه بود را می‌توان با روانشناسی و جامعه‌شناسی مدرن توضیح داد. به اعتقاد دشتی معصوم بودن محمد نفی می‌شود و بدین ترتیب «آیات شیطانی» مورد پذیرش قرار می‌گیرند. از قرآن – کتاب محمد به جای کتاب خدا – صحبت می‌شود به گونه ای که مملو از غلط‌های دستوری است، چنان‌که از محمد که مردی بی‌سواد بوده و آن را از منابع گوناگون برداشت کرده انتظار می‌رفته. معجزه قرآن به باور دشتی در نتایج آن است، نه در صورتبندی ادبی آن-همان قدر غیرقابل ترجمه است که شعری از حافظ. دشتی به خاطر تأکید ایرانیش، عرب‌ها را به عنوان مسئول بیشتر مشکلات اسلام مخصوصاً چنان‌که امروزه در اسلام‌گرایی عرب نمود دارد مورد شماتت قرار می‌دهد. به نظر دشتی با ظهور اسلام «عرب‌ها ناگهان دیدگاه ماتریالیستی خود، ناتوانیشان برای اندیشیدن در شرایط مجرد، دغدغه‌شان نسبت به امور روحانی و سرکشی و لجاجت شان را از دست ندادند.» چند قرن از اسلام لازم بود تا ایرانیان «ارزشی به ملیت خود ندهند و حجاز را تنها منشأ نعمت خدا به بشریت بدانند.» به عقیده دشتی فقدان عقلانیت در امور ایمان منجر به پراکنده شدن خرافه و توهم شده‌است. دین به‌طور کلی تضعیف کننده عقل تلقی می‌شود گرچه دلیلی وجود ندارد که این چنین باشد و به اعتقاد او اگر مردم بپذیرند که محمد کاملاً یک انسان بوده آنگاه خواهند فهمید که هرچه که در زندگیش انجام داده را می‌توان با واکنش‌های عمومی روانشناسانه و احساسات انسانی منطبق دانست. کنش‌های محمد از نظر او باید در پیش زمینه محیط اجتماعی و در راستای منفعتشان برای اجتماع مورد ارزیابی قرار گیرند و هیچ معیار اخلاق سفت و سخت را نمی‌توان از محمد انتظار داشت. همچنین به اعتقاد دشتی علی الظاهر محمد بر اساس مصلحت و بر خلاف هر گونه اصل معنوی و اخلاقی، اصول غیرانسانی را مورد استفاده قرار داده‌است و به باور او، احکام برجای مانده از زمان محمد در کانتکست امروز، غالباً بلااستفاده و بی‌معنی اند، مثلاً برخی مناسک چون حج.دشتی در خصوص زنان متعدد محمد و اشارات گوناگون به آنها در قرآن می‌نویسد: «هر خواننده قرآن باید از مواجهه با این امور شخصی در کتاب آسمانی و آیین‌نامه اخلاقی که برای همه بشریت در همه زمان‌ها معتبر است شگفت زده شود.» در کانتکست یک زندگینامه رادیکال مثل این، همه درک‌های سنتی از شخص محمد و اقتدار او در کنار اقتدار قرآن زیر سؤال می‌رود.

دشتی شدیداً منتقد نویسندگانی است که وقایع زندگی محمد و خود قرآن را با توسل به معجزات تشریح می‌کنند. او دربارهٔ نیروهای روان‌شناسانه و جامعه‌شناسانه‌ای که محمد را در تلاشش برای ایجاد یک دین پیچیده و ساختن دولتی مبتنی بر آن به پیش بردند به درازا سخن می‌گوید. به اعتقاد دشتی، قرآن نه از خدا بلکه از نبوغ خلاق محمد نشات می‌گیرد. او وجود خدا را انکار نمی‌کند؛ ولی فکر می‌کند خدا بزرگ تر از آن است که زحمت جزئیات زندگی پیغمبر عرب، زنان، صحابه و دشمنان او را به خود بدهد. به اعتقاد او محمد، انسانی بود با فضایل و ضعف‌ها که نسبت به احساسات شدید آسیب‌پذیر بود و جایزالخطا بود ولی مجموعاً شخصی بود شایسته قدسیت. او گرچه الهی نبود از همهٔ همنوعان خود والاتر بود. بیست و سه سال کتابی است که نسبت به پیامبر اسلام با احترام برخورد می‌کند و حتی سعی در تقدیس او دارد. با وجود این، چیزی که دشتی را آزار می‌دهد رشد پیوسته افسانه‌ها و معجزات در خصوص محمد در طول سده‌های بعدی است. دشتی با تحسین تکلیف محمد، بسیاری از سوء برداشت‌های غربی دربارهٔ او خصوصاً در قرون وسطی را قویا محکوم می‌کند.

درباره علی دشتی

علی دشتی (۱۱ فروردین ۱۲۷۶  – ۲۶ دی ۱۳۶۰ ) پژوهش‌گر، نویسنده، اندیشمند، مترجم، منتقد ادبی، روزنامه‌نگار، دیپلمات ایرانی و از اعضای مجلس شورای ملی و مجلس سنای ایران در دوره‌ای از دودمان پهلوی بود. وی همچنین در دوره‌ای سفیر دولت شاهنشاهی ایران در مصر شد. علی دشتی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، در حالی که که در میانهٔ دههٔ هشتاد زندگی‌اش بود، دستگیر، زندانی، شکنجه و در دادگاه انقلاب اسلامی به اتهام نوشتن کتاب ۲۳ سال و نقد اسلام، به اعدام محکوم شد.